Vandaag was er een excursie van de stichting Militair Erfgoed Groot Amsterdam. Deze excursie werd georganiseerd door René Ros.
Om 09:30 uur werden we ontvangen in het restaurant Villa Westend nabij munitiecomplex Spaarndam. René had voor koffie met een gevulde koek gezorgd en gaf een introductie. We waren met een groepje van 8 deelnemers met elk hun eigen interesses.
We begonnen een kijkje te nemen op het Munitiecomplex, onder leiding van een boswachter van Recreatieschap Spaarnwoude. Ik kende het complex nog als militair terwijl het in gebruik was. Wachtpatrouilles, soms midden in de nacht.
Het complex is nu vrijwel verlaten en flink wat loodsen zijn lek en bouwvallig. Ook de bomen zijn niet zo stevig meer en waaien soms om. Al met al wint de natuur terrein op dit moment.
Dit munitiecomplex is aangelegd op een deel van het terrein van de Voorstelling bij Spaarndam, uit 1919. De betonnen schuilplaatsen zijn zichtbaar over het gehele terrein. Deze stonden er dus al voordat het munitiecomplex in 1955 werd aangelegd.
Deze voorstelling kon na verlaten ook geïnundeerd worden en daarvoor zit een inlaatschuif in het terrein op het complex. In het voorjaar was de schuif nog zichtbaar, maar vandaag was deze totaal overwoekerd door bramen en niet te benaderen. Wel was daar weer een mooi uitzicht op de fortgracht van Fort benoorden Spaarndam.
Fort benoorden Spaarndam kon helaas niet bezichtigd worden omdat daar op dit moment het dak gerepareerd wordt en het als bouwterrein niet voor bezoekers toegankelijk is.
Na dit bezoek werd een rondrit gedaan over verschillende militaire wegen langs helaas verdwenen objecten van de Stelling van Amsterdam, zoal Groepspark Halfweg No 1. Waarbij ook een vlotbrug hoorde.
Ook kwamen we langs een Duitse radiocommunicatie bunker van Fliegerhorst Schiphol uit WW2. Op dat moment regende het behoorlijk en werd er alleen in het busje gepraat. We vervolgden via Spaarndam, waar verteld werd over een stenen beer die in de dijk verborgen zit en die nog door de Duitsers als executieplaats gebruikt was. Nu onzichtbaar.
We kwamen bij de batterij Spaarnwouderveen. Oorspronkelijk een post van Kraijenhoff, maar in 1927 ingericht als schietpunt voor de luchtdoelartillerie met 3 staal op beton affuiten.
Hier zou geschut, ontworpen voor gebruik op schepen, ingezet worden als luchtdoelgeschut. De plaats van deze batterij was omdat de spoorlijn als navigatie gebruikt werd door de piloten van die dagen. Het geschut was geen succes en bleek na 100 schoten versleten.
Via Batterijweg en Lagedijk reden we naar Fort bij Penningsveer.
In mijn militaire tijd was Fort bij Penningsveer altijd een drukke bedoening. Het hele terrein lag vol met materieel als kisten etc. Het was een werkplaats. De één zegt dat aan de munitiekisten gewerkt werd, ergens anders heb ik weer gelezen dat daar munitie gedemonteerd werd. Ik weet er het fijne niet van.
Het eerste wat je ziet als je op Fort bij Penningsveer komt is de grote werkloods. De laatste van drie loodsen die op dit terrein gestaan hebben. Blij dat die nog bewaard is gebleven.
We liepen rond het fort en daarbij viel mijn oog op wat kogelinslagen in de rechter keelkazemat.
René had voor lunch gezorgd en tijdens de lunch werd door de beheerder uitleg gegeven over het huidige beheer en hoe dat ontstaan is uit jeugdwerk in de Jordaan in Amsterdam. Nog steeds is het fort een slaapplek voor jeugdgroepen als scholen etc.
Over de kogelgaten werd verteld dat hier een conflict geweest is tussen nog aanwezige Duitse soldaten en Canadese bevrijders samen met de Nederlandse BS en dat daarbij geschoten is.
Na de lunch reden we naar Fort bij de Liebrug. Dit fort was tijdens mijn diensttijd in gebruik bij Brinks waarde transporten. Nu zitten er een aantal ondernemers in, waaronder een wijnhandel in de poterne en frontgebouw. Voor ons gingen alle deuren en hekken open en konden we een leuke rondwandeling maken.
Het terrein is behoorlijk aangepast ivm de waarde transporten en de resten van de hefkoepelgebouwen zijn in het geheel niet meer zichtbaar door beplanting en andere hindernissen.
De centrale gang in dit fort is mooi zichtbaar zo.
In de linker keelkazemat bij de mitrailleuropstellingen is de oude bedieningspost van de veiligheidssystemen nog goed aanwezig.
Na dit bezoek reden we naar de andere zijde van de spoorlijn en de snelweg, daar is een terrein gevestigd van Rijkswaterstaat. Op dit terrein was ooit het torenfort Fort aan de Liede gelegen, in het midden van de ringvaart van de Haarlemmermeer. Een nevenbatterij is nog in de dijk zichtbaar. Het vermoeden is aanwezig dat de onderste laag van Fort aan de Liede nog in de aarde verstopt zit. Dit gezien de cirkelvormige verhoging in het terrein. Ook zijn nog schuilplaatsen aanwezig met de afdruk van een geniehelm in het beton.
Helaas geen toegang tot het terrein van Rijkswaterstaat. Volgens het huidige personeel is er helemaal niets meer zichtbaar op het terrein. Één blik op Google Earth en stafkaarten zal je anders doen vermoeden.
Hier na maakten we een rit, waarbij we langs een mooi herbouwd kruithuis kwamen, het voormalig Groepspark Halfweg, afd munitie. Vandaag kwamen we er niet dichtbij, maar in 2014 maakte ik deze foto.
Een soortgelijk kruithuis stond op het Sectorpark Ilpendam. afd munitie Slochterweg 2 te Amsterdam toen ik daar zelf patrouille liep.
Ook Sectorpark Zaandam, afd Munitie aan de Weer te Zaandam had tot 2013 een dergelijke loods met de onder het zijterrein gelegen waterkelder.
Helaas is dit gebouw in 2014 door de eigenaar gesloopt, terwijl het een monument was. Bij dit kruithuis was het zijterrein omgebouwd tot loods door de muur op te metselen, de kolommen waar de poort aan vast zat waren nog zichtbaar in de muur.
Op verzoek werd terug gereden naar de, langs de A9 gelegen en duidelijk zichtbare, Duitse Radiobunkers t.b.v. Fliegerhorst Schiphol om wat nader te kunnen onderzoeken.
Het complex bestaat uit twee bunkers.
Opvallend was dat een schietgat nog voorzien was van het bekistingshout, hetgeen eigenlijk wel slim is omdat bij een eventuele treffer de betonsplinters achter het hout blijven..
Er zaten 3 openingen in deze bunker, twee beveiligde toegangen en een soort damsluis systeem wat dicht gestapeld kon worden, kennelijk om zwaar materieel zoals generatoren, naar binnen te kunnen rijden.
De binnenruimtes van deze bunker waren duidelijk bij een boer in gebruik geweest, maar waren goed toegankelijk.
Het volgende fort wat werd aangedaan was Fort bezuiden Spaarndam. In deze horecagelegenheid werden we ontvangen met een drankje en een hapje. Dat was mooi om weer een regenbui af te wachten.
Fort bezuiden Spaarndam heeft een aantal elementen die in de afwerking afwijken van de andere forten. O.a. de varkensstaartjes als ogen in de muur, de vierkante pantserluikjes voor de ronde schietgaten in deuren en ramen, de uitklapbare stormladders naar de bovenzijde van het fort en de schuin geplaatste stormdeuren/luiken in de flanken van het fort.
Na het drankje was er nog gelegenheid om over het fort te wandelen.
Hierna vervolgde René met een uitleg over de plaatsing van het grote gemaal en de waterhuishouding m.b.t. de inundatie en de voor-stelling Spaarndam. Met name de damsluizen die in vredestijd dicht zijn en bij inundatie geopend moeten worden zijn afwijkend.
We wandelden verder langs de infanterie voor-stelling met granaatvrije schuilplaatsen.
We kregen uitleg over het gecompliceerde inundatiesysteem, waarbij steeds een nieuwe oplossing bedacht was voor een verandering in de tijd.
Bij het ontwerp van de Stelling van Amsterdam was inundatie aangelegd. Vervolgens werd de infanterie voorstelling aangelegd in het te inunderen gebied. De inundatie naar het verder weg gelegen gebied moest weer door die voor-stelling heen worden geleid en vervolgens moest ook weer de voor-stelling na ontruiming kunnen worden geïnundeerd. Vervolgens kwam de Duitse bezetter weer met zijn Vordere Wasserstellung in het zelfde gebied.
Met name de drie rijen schuilplaatsen van verschillende types en de grond depots zijn nog zichtbare voorwerpen van deze stelling.
Via het ooit aan het zoute IJ gelegen dorp Spaarndam kwamen we weer terug bij Fort bezuiden Spaarndam. Onderweg kwamen we in de liniedijk nog een nevenbatterij van Fort bezuiden Spaarndam tegen en een splintervrije infanterieschuilplaats.
Met het busje reden we weer naar de andere zijde van Spaarndam, naar het parkeerterrein bij Villa Westend. Hier namen we weer afscheid van elkaar.